Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander en Hare Majesteit Koningin Máxima woonden op 18 april 2016 in Zwolle het Koningsdagconcert bij. Verschillende stijlen en periodes werden naast elkaar gezet, met de gitaar als middelpunt. De koning en koningin hebben al vaak hun interesse in muziek getoond. De tango op het huwelijk op 2 februari 2002 maakte veel los bij het koninklijk paar. Maar ook Armin van Buuren kon rekenen op een spontaan bezoek tijdens de inhuldiging op 30 april 2013. Als we kijken naar de geschiedenis van de Oranjes zien we dat de muzikale belangstelling al eeuwen een prominente rol speelt in de familie.
Muzikale toon
In de tijd van de stadhouders zien we de muzikale interesse vooral terug in optredens van hofmuzikanten die voor muziek zorgden op bals en tijdens vorstelijke diners. Met Anna van Hannover, die trouwde met stadhouder Willem IV, werd de eerste toon gezet. Anna van Hannover had les gehad van niemand minder dan Georg Friedrich Händel. Vanwege haar mooie zangstem en klavecimbelspel noemde de componist haar liefkozend de ‘flower of princesses’. Anna van Hannover onderhield haar muzikale belangstelling door Europese talenten uit te nodigen aan het stadhouderlijk hof in Den Haag. Ze riep een hofkapel in het leven, die later bekend zou worden als de Haagse hofkapel. Ook zorgde zij voor een uitgebreide muzikale opvoeding voor haar kinderen Carolina en de latere stadhouder Willem V.
Bezoek van het wonderkind
Carolina wilde graag Wolfgang Amadeus Mozart horen spelen en nodigde het ‘wonderkind’ uit. In 1765 reisde Mozart naar de Republiek en hij ‘heeft zyne uitmuntende Gaaven aan het Stadhouderlyk Hof laaten hooren’, zo meldde de Oprechte Haerlemsche Courant op 21 september van dat jaar. Tijdens zijn verblijf componeerde Mozart voor Carolina verschillende aria’s. En voor de inhuldiging van Willem V als stadhouder schreef hij een aantal composities. Stadhouder Willem V kon zelf, dankzij zijn muzikale opvoeding, opera-aria’s en duetten zingen. In 1767 trouwde Willem V een vrouw die, dankzij haar muzikale oom Frederik de Grote, ook een uitgebreide muzikale ervaring had. Wilhelmina van Pruisen en Willem V investeerden royaal in het muziekleven aan het hof. Zo zorgden zij weer voor een gedegen muzikale opvoeding van de drie kinderen en hield het koninklijk paar in navolging van Anna van Hannover een hofkapel in ere. Op de lijst van musici van deze hofkapel stond onder andere de cellist Francesco Zappa. Hij behoorde niet tot de vaste bezetting, maar werkte regelmatig mee aan uitvoeringen. Francesco Zappa heeft een muziekbundel opgedragen aan prinses Louise, de muzikaal getalenteerde dochter van Willem V en Wilhelmina van Pruisen. Deze sonate maakt daar deel van uit.
Opéra Héroïque
Bij zijn terugkeer naar Nederland in 1813 wilde ook koning Willem I de Nederlandse hofcultuur bevorderen. Toch duurde het zeven jaar voordat hij weer een hofkapel liet vormen. Deze Haagse hofkapel, ‘Hof-Muzijk’, speelde tijdens diners, muzikale soirees en bals. Daarnaast traden de musici op tijdens de ‘Zondagsche Concerten’ die in ‘Diligentia' plaatsvonden en speelden ze in de Franse Schouwburg. De koning richtte ook vier koninklijke muziekscholen op waar de hofmusici les gaven. De Koninklijke Muziekschool in Den Haag kennen we nu als het Koninklijk Conservatorium. Het is vooral de opera die in het begin van de 19e eeuw een bloeiperiode beleefde. Op 20 september 1832 vond de eerste uitvoering van de opera Guillaume de Nassau où 15 ans d’histoire plaats. Een prachtig ingebonden manuscript van deze opera over Willem de Zwijger werd geschonken aan Willem I.
Daar zit muziek in
De hofkapel beleefde een hoogtepunt tijdens het koningsschap van Willem I. Maar Willem II zette vanwege bezuinigingen het mes in het budget van de hofkapel. Het gezelschap werd ingekrompen tot tien muzikanten en verloor daarmee de officiële titel van hofkapel. Wel liet Willem II de Gotische Zaal bouwen als galerij voor zijn kunstverzameling. Als kroon op het werk bestelde de koning in 1841 bij orgelmaker Bätz een prachtig op maat gemaakt concertorgel. Voor de bouw van de zaal liet Willem II eerst een houten maquette maken. Toen de maquette niet meer nodig was als bouwontwerp, werd deze voor Anna Paulowna omgebouwd tot muziekdoos die het Wilhelmus speelde.
grote namen aan het hof
Willem III nam het muzikale stokje over van zijn vader. Wel besteedde hij het geld voor de muziek op een andere manier. De dure exploitatie van de Franse schouwburg werd overgedaan aan de gemeente. In plaats daarvan bekostigde Willem III de opleidingen van talentvolle jonge musici. Dat Willem III en zijn vrouw Sophie van Württemberg muziekliefhebbers waren, blijkt ook uit de uitnodigingen van musici en componisten zoals Franz Liszt en Henrick en Josef Wieniawski om aan het hof te spelen. De koning zelf was een verdienstelijk baritonzanger. Bij gelegenheid van de viering van het 25-jarig regeringsjubileum van de koning, toonden ruim 60 componisten hun toewijding aan de vorst door rijkelijk versierde partituren aan te bieden. Één van deze partituren is de Feest-cantate van C.L. Mattern ‘hoogsteerbiedig opgedragen aan Z.M. Koning Willem III’.
Oranje gouden zon, gegroet
De grondwet in 1848 had ook gevolgen voor het kunstzinnige beleid. Het bevorderen van kunst en muziek, oorspronkelijk de taak van de koning, werd de verantwoordelijkheid van de staat. Maar aan het hof bleef de belangstelling voor muziek bestaan. Toen Wilhelmina op 10-jarige leeftijd koningin werd, legde zij samen met haar moeder koningin-regentes Emma door heel Nederland bezoeken af. Zo bezochten de vorstinnen op 15 mei 1895 Den Bosch. Terwijl zij langs het paradeveld reden, zongen schoolkinderen onder leiding van de componist Van der Heijden hen toe. Koningin Wilhelmina en koningin-regentes Emma kregen ieder een gekalligrafeerd en ingebonden persoonlijk exemplaar van het koorwerk. De eerst regels van de tekst van Van der Lans luidden: ' O, blijde Meidag, rijk van bloemen, Oranje gouden zon, gegroet! Ons harte huppelt uit den boezem Den Hoogen Gasten te gemoet'.
Nieuwe muzikale impuls
Bij speciale gelegenheden zoals huwelijken, inhuldigingen, jubilea en overlijden werd vaak muziek geschreven voor de Oranjes. En het componeren voor het Koningshuis is door de jaren heen populair gebleven. Zo ook bij de geboorte van prinses Beatrix. De Hongaarse Hollósné componeerde een driestemmig wiegelied voor koningin Juliana ‘voor de blijde verwachting’. Prins Claus gaf na zijn huwelijk met prinses Beatrix in 1966 een nieuwe muzikale impuls door zijn grote belangstelling voor de muziek. Hij werd onder andere beschermheer van het Concertgebouworkest en voorzitter van het comité van aanbeveling. De prins bekende ooit dat het zijn ideaal was om iedere zondag een live-uitvoering van een Bach-cantate bij te wonen.
Wilhelmus van Nassouwe
Het Wilhelmus staat natuurlijk aan het begin van de relatie tussen de Oranjes en de muziek. Het gaat om een strijdlied, een ode aan Willem van Oranje en is sinds 1932 het Nederlandse volkslied. Het Wilhelmus zoals het in onderstaand fragment wordt gespeeld, is in 1892 bewerkt door Richard Strauss ter gelegenheid van het 50-jarige huwelijk van prinses Sophie, dochter van koning Willem II, en Karel Alexander, groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. De Koninklijke Militaire Kapel kon jaren later een afschrift van het manuscript bemachtigen en voerde het werk in 1923 uit ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina.
