Het huwelijk van prins Willem-Alexander en prinses Máxima in 2002 werd in heel Nederland feestelijk gevierd. Ook bij eerdere huwelijken van leden van het Huis Oranje-Nassau voelden veel Nederlanders zich betrokken. De talrijke bewaard gebleven felicitaties, geschenken en huldeblijken laten zien hoe mensen in binnen- en buitenland meeleefden met het bruidspaar.

 
Huwelijk prinses Juliana en prins Bernhard
 

In de echt verbonden

Vroeger had een jonge prins of prinses geen vrije hand bij het kiezen van zijn bruid of bruidegom. Niet de liefde, maar dynastieke belangen speelden een grote rol bij het sluiten van een vorstelijk huwelijk. Ook de Oranjes selecteerden zorgvuldig partners voor hun kinderen om hun eigen positie te verstevigen. Een mooi voorbeeld is Amalia van Solms die voor al haar kinderen, die de huwbare leeftijd bereikten, een goede partij wist te vinden. Zo trouwde haar zoon Willem II de Engelse prinses Maria Stuart en haar dochter Louise Henriëtte trad in het huwelijk met de keurvorst van Brandenburg.

Huwelijksplannen werden gesmeed aan de onderhandelingstafel. Als beide partijen het eens waren werden de afspraken vastgelegd in de huwelijksakte. Die zou je kunnen vergelijken met de tegenwoordige huwelijkse voorwaarden. Hierin werd bijvoorbeeld opgenomen wat de bruid inbrengt aan bezittingen, werden financiële regelingen vastgelegd en werden speciale wensen opgenomen zoals in welke godsdienst toekomstige kinderen zouden worden opgevoed. Voor Anna Paulowna speelde haar geloofsovertuiging een belangrijke rol. In een aparte bijlage liet zij opnemen dat, hoewel de kinderen protestants zouden worden opgevoed, zij zelf haar eigen Russisch-orthodoxe geloof zou mogen blijven belijden. Dit was heel bijzonder in die tijd.

Het grote belang van de vorstelijke verbintenissen weerspiegelde zich in de huwelijksaktes die op perkament rijkelijk waren gekalligrafeerd en vaak waren voorzien van fraai uitgevoerde banden. Aan de akte werden prachtige zegels met de familiewapens van de beide partijen gehangen om de nieuwe alliantie te bekrachtigen.

 
Huwelijksakte Hendrik de Zeevaarder en Maria van Pruisen
 
Guriev servies

Bruidsschat

In de onderhandelingen rondom de huwelijkssluiting moest de man garanderen dat de bruid goed verzorgd zou worden in haar nieuwe leven. Daar tegenover stelde de familie van de bruid de bruidsschat beschikbaar. In de huwelijksakte werd precies vastgelegd waar de bruidsschat uit bestond. Naast een aanzienlijke som geld bracht de bruid over het algemeen een uitzet mee. Een uitzet bevatte traditioneel een complete uitrusting voor een huishouden, met serviezen en keukengerei, maar ook zaken zoals kleding en linnengoed. In de hogere kringen was natuurlijk keukengerei van minder belang, maar juwelen en een garderobe maakten vaak wel deel uit van de uitzet. Soms kwamen er zelfs hofbedienden mee naar het nieuwe vaderland.

De uitvoering van de uitzet onderstreepte de afkomst en status van de bruid. Zo bracht prinses Anna Paulowna een uniek servies mee uit Rusland, een geschenk van haar broer tsaar Alexander I. Ze liet het door Frederick Faber in Brussel beschilderen met stadsgezichten in Sint Petersburg, zodat ze haar geboortestad altijd dicht bij zich had. Koningin Emma kreeg bij haar huwelijk met koning Willem III van haar ouders een kostbaar zilveren reistoiletgarnituur dat uit maar liefst 35 delen bestond. Dat het garnituur deel uitmaakte van de bruidsschat blijkt uit de huwelijksovereenkomst, waarin het onder nummer 43 staat genoteerd.

 

Huwelijksgeschenken

Net als in alle families gaven ook de Oranjes elkaar cadeaus bij een feestelijke gebeurtenis als een huwelijk. Alleen zijn deze cadeaus van een andere orde van grootte. Koning Willem III gaf bijvoorbeeld deze hanger met zijn portret in diamant gegraveerd als huwelijksgeschenk aan zijn tweede vrouw koningin Emma. Ze vond het sieraad prachtig en droeg het al op de dag van het huwelijk. Het huwelijksgeschenk van koningin Wilhelmina aan prinses Juliana en prins Bernhard in 1937 was van heel andere aard: een luxe auto, een twaalfcilinder Maybach Zeppelin. De koningin wist dat ze met name haar nieuwe schoonzoon hier een groot plezier mee deed. Het was een bijzondere aanvulling op zijn collectie. Het bruidspaar heeft er helaas maar kort gebruik van kunnen maken: tot aan de Duitse inval in mei 1940.

Hanger met het portret van koning Willem III
 
Maybach Zeppeling
 
Sirih schaal

Vorstelijke geschenken

Een huwelijk is een goede gelegenheid om de banden tussen de verschillende vorsten aan te halen. Leden van bevriende vorstenhuizen, van de regering en het parlement en vertegenwoordigers uit de samenleving werden van oudsher uitgenodigd om de feestelijkheden en de huwelijksvoltrekking van de Oranjes bij te wonen. Zij brachten de mooiste geschenken mee om het echtpaar mee te feliciteren. De geschenken uit Oost-Indië vallen daarbij op door hun prachtig vakmanschap en hun rijke vormgeving, waarbij ze veel gebruik maakten van edele metalen en edelstenen. Zoals deze gouden Sirih-schaal, een traditioneel Indonesisch geschenk, van de sultan van Yogyakarta.

 

Van huldeblijk naar gelukwens

Afgezien van de door de aanwezige gasten meegebrachte geschenken ontving het bruidspaar ook vele gelukwensen en blijken van toewijding van over de hele wereld en uit alle lagen van de maatschappij. Instellingen, verenigingen en groepen organiseerden inzamelingen onder hun leden en gaven gezamenlijk prachtig gekalligrafeerde huldeblijken, waar veel zorg aan was besteed.

Hoewel het een verschijnsel is van alle tijden nam onder koningin Emma en koningin Wilhelmina het aantal aangeboden fraai vormgegeven huldeblijken toe. Zo ontvingen koningin Wilhelmina en prins Hendrik rond hun huwelijk talrijke gelukwensen en huldeblijken waaronder deze gekalligrafeerde oorkonde van de 'Groninger Vischvrouwen'.

Sinds het aantreden van koningin Juliana werd het voor iedereen makkelijker om een bericht naar de koningin te sturen. Het aantal individuele gelukwensen nam enorm toe. De gelukwensen veranderden bovendien van karakter, ze werden spontaner en minder formeel. Tegenwoordig stromen de felicitaties met postzakken vol binnen. Van kindertekening tot brief van een burgemeester, van zelfgemaakt cadeaus tot ware kunstwerken.

Huldeblijk van de Groninger Vischvrouwen
 
Versiering van het Rokin in Amsterdam
 

Versiering

In vele plaatsen werden grote volksfeesten georganiseerd. Plaatselijke Oranjeverenigingen organiseerden diverse evenementen, zoals braderieën, kinderfeesten en kermissen. Steden en dorpen kleurden in de nationale kleuren en waren prachtig versierd met oranjebloesem, vlaggetjes en wimpels. Ook Amsterdam was in maart 1901 rijkelijk versierd, zoals het nog niet gedempte Rokin hier op de foto. Een maand na hun huwelijk hielden koningin Wilhelmina en Prins Hendrik in de hoofdstad hun officiële intocht. Misschien dat de versiering koningin Wilhemina bekend voor kwam, want de stad had gedeelten van de versiering opnieuw gebruikt die architect Willem Kromhout had ontworpen voor haar inhuldiging in 1898.

 

Muziek

Bij de Oranjefeesten hoorde ook muziek. Op verschillende plaatsen brachten kinderkoren en muziekverenigingen aubades ten gehore. Vele (amateur-) componisten componeerden speciale feestcantates ter ere van het bruidspaar. Enkelen hadden geluk en voerden hun werk uit in het bijzijn van de koninklijke familie. Anderen stuurden hun compositie op als cadeau, veelal prachtig gekalligrafeerd en ingebonden.

L'oranger fleurira
 
Zilveren wijnkan

Jubileum

Langzamerhand kreeg ook het vieren van een koninklijk huwelijksjubileum steeds meer een publiek karakter. In de 19e eeuw werd het nog niet groots gevierd, maar een jubilerend echtpaar ontving wel veel felicitaties en geschenken vanuit de samenleving. In 1864 schonk bijvoorbeeld de stad Den Haag deze rijk bewerkte zilveren wijnkan met schotel aan koning Willem III en koningin Sophie ter gelegenheid van hun 25-jarig huwelijksfeest.

Terwijl het zilveren regeringsjubileum in 1923 van koningin Wilhelmina reden was voor een groot feest, werd het 25-jarig huwelijksfeest in 1926 van koningin Wilhelmina en prins Hendrik in besloten kring gevierd, maar ook hier liet het Nederlandse volk zich niet onbetuigd. De Tilburgsche Courant schreef: “Thans viert H.M. een huiselijk feest; het is de Koninklijke Echtgenoote, die het zilveren huwelijksfeest viert met den Prins Gemaal. Het is niet een ambtelijk jubileum, maar een intiem persoonlijk feest van de Vrouw en de Moeder. En ook daarbij sluit het Nederlandsche volk zich van ganscher harte aan.”

In 1987 gaf prinses Juliana de mensen de gelegenheid om haar 50-jarig huwelijksjubileum met prins Bernhard mee te vieren. Van heinde en verre kwam men naar paleis Soestdijk waar voor deze speciale gelegenheid voor de laatste keer een groot defilé plaatsvond.